ALATI I PRIBORI

Proračuni i konstrukcije alata za izradu delova od lima

dr Milenko Jovičić, dr Ljubodrag Tanović

Broj stranica: 249

Izdavač: Mašinski fakultet, Beograd

Štampa: Zavod za grafičku tehniku Tehnološko-metalurškog fakulteta, Beograd, 2002.

ISBN: 86-7083-427-8

UVOD

Metode izrade delova od lima imaju vrlo široku primenu u raznim granama metaloprerađivačke i drugih industrija (automobilska industrija, industrija poljoprivrednih mašina i oruđa, elektro – i elektronska industrija, industrija proizvoda bele tehnike, industrija posuđa i ambalaže za prehrandbenu industriju, industrija metalne galanterije i dr.).

Kao polazni polufabrikat materijala su table i trake lima (ili komadni pripremci prethodno iskrojeni od njih), a oblikovanje delova se izvodi najčešće u hladnom stanju materijala operacijama odvajanja (prosecanje, probijanje i dr.) ili plastičnim deformisanjem (savijanje, izvlačenje, reljefno oblikovanje) pomoću odgovarajućih alata na presama.

Radi velikog učešća troškova alata u ceni koštanja proizvoda, metode oblikovanja delova od lima prvenstveno se primenjuju pri seriskoj i velikoseriskoj proizvodnji, pri čemu se ostvaruju sledeđi ekonomski efekti: visoka produktivnost rada, primena prostih mašina uz moguđnost korišćenja radnika niže kvalifikacije, dobro iskorišćenje materijala lima, mogućnost primene mera mehanizacije i auto­matizacije rada i drugo. Međutim, primenom odgovarajućih konstrukcija alata (univerzalni, grupni) moguća je ekonomična primena ovih metoda i u uslovima maloserijske i pojedinačne priozvodnje delova od lima.

Delove izrađene od lima pomoću alata na presama karakteriše velika tačnost mera i oblika, zadovoljavajuća čvrstoća i krutost, mala masa i neznatno učešće naknadne obrade kao i mogućnost primene različitih metoda spajanja kod izrade delova složenijeg oblika (lemljenje, zavarivanje).

Proces projektovanja alata za izradu delova od lima sastoji se iz sledećih faza: a) izbor tipa konstrukcije alata (u zavisnosti od metode oblikovanja, serijnosti i karakteristika dela - veličina i tačnost izrade), b) izvođenje potrebnih proračuna, c) konstrukcijska razrada sklopa alata sa specifika­cijom sastavnih delova i d) izrade radioničkih crteža delova alata.

Međutim, pre pristupanju procesu projektovanja i konstrukcijske razrade alata potrebno je iz­vesti određene analize i proračune, koje se odnose na tehnologičnost konstrukcije dela i usvajanje vrste i karakteristika pripremka, određivanje broja i redosleda operacija oblikovanja, proračun deformacione sile i rada i izbor mašine (prese).

Stoga knjiga „ALATI I PRIBORI – Proračuni i konstrukcije alata za izradu delova od lima” ima sledeća osnovna četiri dela:

(I) Opšta analiza izrade delova od lima, koji sadrži poglavlja: analizu tehnologičnosti delova od lima, određivanje dimenzija pripremka i koeficijenta iskorišćenja materijala lima (odvojeno za operacije oblikovanja odvajanjem, savijanjem i izvlačenjem), određivanje broja i redosleda operacija oblikovanja i proračun deformacione sile i rada i sile prese (takođe odvojeno za oblikovanje odva­janjem, savijanjem, izvlačenjem);

(II) Konstrukcijske karakteristike elemenata alata, sa poglavljima: osnovni elementi alata, konstrukcijske karakteristike i proračun elemenata alata (za oblikovanje odvajanjem, savijanjem, izvlačenjem), sa preporukama za izbor materijala za pojedine elemente alata;

(III) Konstrukcije alata za izradu delova od lima, sa poglavljima o alatima za serijsku pro­izvodnju (prikazano je i analizirano više primera konstrukcija alata: za probijanje i prosecanje, sa osvr­tom na konstrukcije ovih alata za kalibrisanje i fino prosecanje i probijanje; alata za savijanje, izvla­čenje i reljefno oblikovanje) i posebnim poglavljem o konstrukcijama alata koji se koriste u uslovima pojedinačne i maloserijske proizvodnje delova od lima (univerzalni i grupni alati) i

(IV) Mehanizacija procesa izrade delova od lima, sa analizom konstrukcijskih  tehnoloških karakteristika uređaja (i agregata) za pomeranje pripremka i odvođenje gotovih delova i otpadaka izalata.

U posebnim Prilozima (V) data su dva poglavlja, i to:

·         Tipizirana kućišta i standardi izvođenja elemenata alata, i

·         Karakteristike materijala i dimenzije limova (tabli i traka) od različitih vrsta materijala koji se koriste za izradu delova od lima, saglasno važećim JUS-standardima.